Niewykonanie zaciągniętego zobowiązania i doprowadzenie do stanu niewypłacalności lub upadłości przez dłużnika rodzi po jego stronie odpowiedzialność karną. Ustawodawca takie rozwiązanie przewidział w przepisach kodeksu karnego (art. 301 § 2 i 3). Karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 podlega ten, kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności (art. 301 § 2 k.k.). Jeżeli natomiast dłużnik kilku wierzycieli w sposób lekkomyślny doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności przez trwonienie części składników majątkowych, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania, to podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 301 § 3 k.k.). Nie wyłącza to zatem uznania innych niż wymienione wprost zachowań dłużnika, za takie które będą kreować odpowiedzialność karną. Decydująca jest tu ocena zachowania dłużnika poprzez pryzmat jego gospodarności.
Czyn określony w art. 301 § 2 i 3 wywołuje odpowiedzialność karną po stronie dłużnika, w sytuacji gdy doprowadza on do swojej niewypłacalności lub upadłości. Zwrot „doprowadza” wskazuje, iż dłużnik może popełnić te przestępstwa poprzez swoje umyślne bądź nieumyślne zachowanie. Dłużnik musi zdawać sobie sprawę z tego, że jego zachowanie doprowadzi bądź może doprowadzić do niewypłacalności lub upadłości i wyrażać chęć wystąpienia takiego skutku lub na to się godzić. Odpowiedzialność karną poniesie również dłużnik, który przewidując możliwość wystąpienia stanu niewypłacalności lub upadłości, doprowadził do takiego skutku.
Przestępstwo z art. 301 § 3 k.k. dłużnik może popełnić, w przypadku winy nieumyślnej ale tylko pod postacią lekkomyślności. W literaturze za lekkomyślność uznaje się zachowanie naruszające reguły ostrożności, wyznaczające granicę zachowań gospodarczo akceptowanych. Niniejsza norma zawiera tylko przykładowy katalog zachowań zaliczanych do lekkomyślności. Określone w art. 301 § 3 k.k. lekkomyślne bankructwo sprowadza się do rozporządzenia przez dłużnika składnikami swojego majątku w szczególnych okolicznościach obiektywnych i subiektywnych. Do okoliczności obiektywnych należy zaliczyć oczywistą sprzeczność czynności dłużnika z zasadami dobrego gospodarowania, która pozwala uznać, iż narusza on obowiązujące go w danych okolicznościach reguły ostrożności ale również realną możliwość doprowadzenia tymi czynnościami do trwałej niewypłacalności. Do drugich okoliczności zalicza się uświadomienie sobie przez sprawcę tych czynności realnej możliwości wywołania nimi swojej niewypłacalności. Jednocześnie charakter powołanych okoliczności musi uzasadniać twierdzenie, iż dłużnik nie miał zamiaru doprowadzać do swojej niewypłacalności. Dla uczestnika obrotu gospodarczego oznacza to, że dla uniknięcia odpowiedzialności karnej za przestępstwo nieumyślnego bankructwa wystarczy przeciętna możliwość przewidywania zdarzeń gospodarczych i zaniechanie czynności, które są jednoznacznie sprzeczne z obowiązkami dłużnika. Przykładem zachowań naruszających reguły ostrożności jest nadmierne obciążenie majątku przedsiębiorstwa przez dłużnika. Warto nadmienić, iż odpowiedzialność karną z art. 301 § 2 i 3 k.k. ponosi tylko dłużnik, który posiada kilku wierzycieli, a więc co najmniej trzech. Jeśli taki dłużnik doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności wówczas może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej na podstawie wskazanej normy prawnej. Jeżeli po stronie dłużnika istnieją materialnoprawne podstawy ogłoszenia upadłości to jest to wystarczająca podstawa do pociągnięcia go do odpowiedzialności, przy czym nie trzeba czekać do momentu formalnego ogłoszenia upadłości dłużnika przez sąd.
