Podstawą ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność dłużnika. Samo pojęcie .niewypłacalności. ustawodawca zdefiniował w art. 11 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Zgodnie z tą definicją każdy, kto w terminie nie płaci swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych wynikających z umowy bądź ustawy, staje się niewypłacalny.
UWAGA! Tak jak nie można ogłosić upadłości w przypadku istnienia jednego wierzyciela, tak nie można mówić o niewypłacalności, gdy dłużnik nie spłaca jednego (chociażby znacznego) zobowiązania.
Kiedy powstaje niewypłacalność dłużnika
Zgodnie z rozumianą wprost ustawową definicją niewypłacalność dłużnika powstaje już następnego dnia po dniu, w którym winien on spłacić chociażby dwa swoje zobowiązania, jednak nie każdy przypadek niewypłacalności pociąga za sobą ogłoszenie upadłości. Podstawa ta powstaje dopiero wówczas, gdy dłużnik z braku środków płatniczych nie płaci przeważającej części swoich długów. Zaprzestanie płacenia długów, aby mogło stanowić przyczynę ogłoszenia upadłości, musi odnosić się do długów już wymagalnych, na których zapłatę wierzyciele nalegają.
Niespłacanie wymagalnych zobowiązań jest podstawową przesłanką ogłoszenia upadłości w stosunku do wszystkich dłużników posiadających zdolność upadłościową. W przypadku osób prawnych albo jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną uważa się, że podstawa ogłoszenia upadłości dłużnika powstaje także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku i to nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. Zgodnie z treścią art. 10 w zw. z art. 11 upadłość ogłasza się wobec osoby, która nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Próbę łagodzenia i zracjonalizowania ustawowej regulacji podjął w wyroku z 19.01.2011 r. Sąd Najwyższy, uznając, że przewidziana w art. 11 ust. 1 niewypłacalność dłużnika zachodzi dopiero wtedy, gdy dłużnik z braku środków przez dłuższy czas nie wykonuje części lub całości swoich wymaganych zobowiązań (V CSK 211/10) [1].
Podczas badania stosunku wartości majątku dłużnika do wartości ogólnej jego zobowiązań nie decyduje wartość księgowa, lecz rzeczywista. Oznacza to m.in. uwzględnianie także majątku księgowo całkowicie zamortyzowanego, który może nadal posiadać wartość rynkową (np. stare urządzenia, złom, pojazdy mechaniczne, wyposażenie biurowe).
Wpływ majątku dłużnika na ogłoszenie upadłości
Niewypłacalność i przewaga zobowiązań dłużnika nad jego aktywami to nie jedyne przesłanki ogłoszenia upadłości. Dłużnik musi jeszcze mieścić się w katalogu wymienionym w art. 5, a zatem nie należeć do grupy podmiotów, o których mowa w art. 6 (patrz: Wobec kogo można ogłosić upadłość, a wobec kogo nie można?), a nadto posiadać majątek pozwalający na pokrycie kosztów postępowania.
Sąd zawsze ma na względzie dokumenty zgromadzone w danej sprawie. Jeżeli w jego ocenie nie budzi wątpliwości fakt, iż zachodzą pozytywne przesłanki do ogłoszenia upadłości, bo bezspornym jest, iż dłużnik nie reguluje swoich wymagalnych zobowiązań, a także na stałe zaprzestał spłacać swoje zobowiązania, to tym samym zostały spełnione przesłanki, od których ustawa uzależnia możliwość ogłoszenia upadłości.
Aby można było wydać taką decyzję koniecznym jest ustalenie, iż majątek dłużnika wystarczy na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 1 PUiN). Wynika to z faktu, iż celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie (choćby w minimalnym stopniu) wierzycieli upadłego dłużnika. Tym samym, jak wskazuje się w doktrynie, w sytuacji, gdy nie jest możliwie osiągnięcie tego celu, tj. uzyskane środki pieniężne zostaną przeznaczone jedynie na koszty postępowania, bez choćby częściowego zaspokojenia wierzycieli, to nie powinno się go w ogóle wszczynać [2].
Na marginesie należy wskazać, iż w orzecznictwie wyrażono pogląd, że wierzytelności i roszczenia nie należą do majątku dłużnika, o którym mowa w art. 13 prawa upadłościowego i naprawczego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 1.04.2003 r., II CK 484/02, OSP 2004, nr 3, poz. 38, s. 160).
Jakie są koszty postępowania upadłościowego
Za koszty postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, zgodnie z treścią art. 230, uznaje się następujące wydatki:
- wynagrodzenie i wydatki syndyka, nadzorcy sądowego i zarządcy oraz ich zastępców,
- wynagrodzenie i wydatki członków rady wierzycieli,
- wydatki związane ze zgromadzeniem wierzycieli,
- koszty doręczeń, obwieszczeń i ogłoszeń,
- przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości podatki i inne daniny publiczne,
- wydatki związane z zarządem masy upadłości, w tym przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości należności ze stosunku pracy oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, wydatki związane z likwidacją masy upadłości, chociażby do likwidacji doszło na podstawie układu.
Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, uznając, iż zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 13 ust. 1, i która nie pozwala na ogłoszenie upadłości, a jednocześnie brak w tym przedmiocie przeszkody określonej w art. 13 ust. 3.
