Mobilność pracowników fizycznych jest jednym z podstawowych wymagań rynku pracy XXI wieku. Pracodawcy, w poszukiwaniu zyskownych projektów oraz kontaktów, coraz częściej decydują się na udział w przedsięwzięciach położonych setki kilometrów od siedziby ich przedsiębiorstwa. Jednym z wielu pytań, jakie się wówczas pojawia, jest to, czy mogą zaangażować swoich dotychczasowych pracowników do pracy w innej miejscowości lub nawet województwie i czy pracownicy ci będą przebywali wówczas w podróży służbowej?
Zagadnienie to, w zakresie, w jakim dotyczy pracowników firm budowlanych, było przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, które zapadło w wyroku z 28.06.2012 r., II UK 284/11. Wskazano w nim, że pracownicy, których praca z istoty polega na przemieszczaniu na pewnym obszarze, nie odbywają podróży służbowych. Uzasadniając to stanowisko Sąd stwierdził: „o wysłaniu w podróż służbową decyduje polecenie służbowe udania się poza określone w umowie o pracę miejsce wykonywania pracy (por. art. 29 § 1 pkt 2 KP). Nawiązuje to do niesprecyzowanego przez ustawodawcę określenia miejsca świadczenia pracy, rozumianego bądź jako stały punkt w znaczeniu geograficznym, bądź jako pewien oznaczony obszar, strefa określona granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub wyznaczone w inny dostatecznie wyraźny sposób miejsce, w którym ma nastąpić dopełnienie świadczenia pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1985 r., I PR 19/85 z glosą M. Piekarskiego, OSPiKA 1986 nr 3, poz. 46; z dnia 30 maja 2001 r., I PKN 424/00, OSNP 2003 nr 7, poz. 172; z dnia 21 marca 1983 r., I PRN 35/83, OSNCP 1983, Nr 10, poz. 163 z glosą W. Masewicza, OSPiKA 1984 nr 3, poz. 44). Zakres wyrażenia „miejsce wykonywania pracy” (art. 29 § 1 pkt 2 KP) jest szerszy niż zakres pojęciowy nazwy „stałe miejsce pracy” (art. 775 § 1 KP), czyli miejsca, w którym pracownik przez dłuższy czas, systematycznie świadczy pracę. Spełnienie wymagania przewidzianego w art. 29 § 1 pkt 2 KP może polegać na wskazaniu „stałego miejsca pracy”, na wskazaniu obok stałego miejsca pracy także niestałego miejsca (miejsc) pracy, albo na wskazaniu niestałych (zmiennych) miejsc pracy, byle w sposób dostatecznie określony (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009 nr 13-14, poz. 176 z glosą A. Drozda, OSP 2010 nr 2, poz. 21). Jeżeli zgodnie z wolą stron stosunku pracy, zobowiązanie pracownicze (istota obowiązków pracowniczych) polega na wykonywaniu ich na geograficznie określonym obszarze, to stałym miejscem pracy w rozumieniu art. 775 § 1 KP jest ten obszar (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 2009 r., II UK 114/09, niepublikowany)”.
Powyższe rozważania, będące próbą ukazania dotychczasowej linii orzeczniczej, doprowadziły Sąd Najwyższy do wniosku, że: „pracownik przedsiębiorstwa budowlanego realizującego inwestycje w różnych miejscowościach może mieć w umowie o pracę określone miejsce wykonywania pracy (art. 29 § 1 pkt 2 KP) jako miejsce, gdzie pracodawca prowadzi budowy lub innego rodzaju stałe prace, ewentualnie ze wskazaniem na jakim obszarze. Wówczas to miejsce spośród określonych w umowie o pracę, w którym przez dłuższy czas, systematycznie pracownik świadczy pracę, jest każdorazowo jego stałym miejscem pracy w rozumieniu art. 775 § 1 KP (por. uchwałę z dnia 9 grudnia 2011 r., II PZP 3/11, OSNP 2012 nr 15-16 p. 162). (…) Pracownik może mieć stałe i niestałe (ruchome, zmienne) miejsce pracy, a wskazanie ruchomego (w istocie – zmiennego) miejsca pracy jest dopuszczalnym sposobem umownego określenia miejsca wykonywania pracy obok określenia tego miejsca jako punkt lub obszar geograficzny (por. wyrok z dnia 19 marca 2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009 nr 13-14, poz. 176). Można wskazać jako miejsce wykonywania pracy (art. 29 § 1 pkt 2 KP) – obok stałego miejsca – także niestałe miejsca pracy, zmieniane ze względu na rodzaj pracy świadczonej przez pracownika oraz naturę działalności prowadzonej przez pracodawcę i związaną z nią rzeczywistą potrzebę gospodarczą. Ruchome (zmienne) miejsce pracy może na przykład zostać określone wówczas, gdy pracodawca prowadzi budowy lub podobnego rodzaju działalność. Jeżeli ruchome miejsce pracy zostało właściwie określone w umowie, to stałymi miejscami pracy w rozumieniu art. 775 § 1 KP są poszczególne, konkretne miejsca, do których (w granicach umowy o pracę i w ramach określonego w niej ruchomego miejsca pracy) pracownik zostaje skierowany w celu stałego świadczenia umówionego rodzaju pracy. Pracownik, którego miejsce pracy określono w taki sposób, jest w podróży służbowej tylko wówczas, gdy otrzymał krótkotrwałe zadanie wykonania pracy poza takim stałym miejscem pracy, a także w czasie dojazdu do tego – nieokreślonego w umowie o pracę – miejsca i powrotu z niego”.
Mając powyższe na względzie należy wskazać, że o tym, czy wyjazd pracownika będzie podróżą służbową, decyduje określenie sposobu miejsca pracy w umowie o pracę. Jeżeli zostanie uzgodnione oraz zapisane w sposób „ruchomy” i pracodawca będzie kierował pracownika do pracy zgodnie z łączącą strony umową, to pracownik nie będzie wówczas odbywał podróży służbowej. Nie będzie mu więc przysługiwała dieta za podróż służbową.
Zagadnienie to należy rozpatrywać również w kontekście podatku dochodowego, w tym kosztów uzyskania przychodów, o czym już wcześniej pisałem na swoim blogu.
