Do wniosku o ogłoszenie upadłości nieodpowiadającego wymogom określonym w ustawie lub nienależycie opłaconego i złożonego przez dłużnika, wierzyciela lub podmiot wskazany w art. 20 ust. 2 PUiN reprezentowanych przez adwokata lub radcę prawnego nie stosuje się art. 130 k.p.c., lecz zostaje on zwrócony bez wzywania o jego uzupełnienie (art. 28 ust. 1).

W terminie tygodnia od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie wniosek można złożyć ponownie. Jeżeli będzie odpowiadał wymogom formalnym i zostanie należycie opłacony to wywoła skutek od daty pierwotnego wniesienia.

Takiego skutku nie wywrze natomiast kolejny wniosek o ogłoszenie upadłości wniesiony na skutek jego zwrotu (art. 28 ust. 2 PUiN).

W pozostałych przypadkach przewodniczący wezwie wnioskodawcę występującego bez profesjonalnego pełnomocnika do usunięcia braków wniosku, w tym jego opłacenia, w terminie tygodnia, pod rygorem zwrotu wniosku (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 35 PUiN). Ponowne wniesienie wniosku, który został zwrócony, z naruszeniem zasad wskazanych w normie art. 28 PUiN, nie zwalnia osoby zobowiązanej do jego wniesienia od odpowiedzialności odszkodowawczej określonej w art. 21 ust. 3 oraz art. 372 PUiN.

Zwrot z powodu braków formalnych

Postępowanie związane z wzywaniem do poprawienia lub uzupełnienia wniosku o ogłoszenie upadłości, a także do jego opłacenia powoduje zwłokę w rozpoznaniu sprawy. Osobom wnoszącym wniosek powinno więc zależeć na tym, aby rozpoznanie sprawy nastąpiło jak najwcześniej, a to zwłaszcza gdy wnioskodawcą jest dłużnik lub osoby zobowiązane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Wniosek bardzo dobrze przygotowany pod względem merytorycznym i formalnym uchroni wnioskodawcę przed wydaniem zarządzenia o jego zwrocie. Skutecznie zwrócony wniosek, który nie został ponownie wniesiony w terminie 7 dni (art. 28 ust. 2 PUiN) nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Dłużnik – wnioskodawca nie będzie więc mógł powoływać się na jego złożenie w razie wniesienia przeciwko niemu wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub pozwów o charakterze odszkodowawczym.

Zgodnie z art. 28 ust. 1 PUiN wniosek o ogłoszenie upadłości nieodpowiadający wymogom określonym w ustawie lub nienależycie opłacony zwraca się bez wezwania o uzupełnienie lub opłacenie wniosku, jeżeli został on zgłoszony przez wnioskodawcę reprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego.

Wartym przytoczenia jest stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w wyroku z 10.11.2009 r. (P 88/08, DzU nr 191, poz. 1484) w zakresie odnoszącym się do dłużnika niekorzystającego z pomocy adwokata lub radcy prawnego. Dotychczasowa norma art. 28 została uznana za niezgodną z zasadą wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Związana z tym zmiana brzmienia art. 28 PUiN obowiązuje od 16.11.2009 r. W uzasadnieniu Trybunał podkreślił m.in., że wymagania procesowe stawiane przedsiębiorcom, mimo że zasadne jest oczekiwanie od nich podwyższonej staranności w zakresie prowadzonej przez nich profesjonalnej działalności, nie mogą być takie same jak w wypadku profesjonalnych pełnomocników świadczących pomoc prawną. W stosunku do dłużnika ‒ przedsiębiorcy niekorzystającego z fachowej pomocy prawnej bezwarunkowy zwrot wniosku dotkniętego jakimikolwiek brakami stanowi sankcję nieproporcjonalną do efektów, jakim miała ona służyć. Wobec takiej treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego, w przypadku braków formalnych albo nieopłacenia składanego przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości stosuje się ogólne zasady, wskazane w art. 130 k.p.c. (wezwanie do uzupełnienia braków pod rygorem zwrotu).

W sytuacji gdy wniosek pochodzi od (niebędącego jednak ani wierzycielem, ani dłużnikiem) podmiotu wymienionego w art. 20 ust. 2 PUiN to w razie stwierdzenia braków formalnych wniosku przewodniczący wzywa wnioskodawcę do jego uzupełnienia w terminie tygodniowym. Czyni tak pod rygorem zwrotu wniosku . na podstawie art. 130 k.p.c. w zw. z art. 35 PUiN.

Jeżeli braki wniosku o ogłoszenie upadłości nie zostaną uzupełnione w zakreślonym ustawowym terminie, przewodniczący wydziału wyda zarządzenie o jego zwrocie. Na zarządzenie przewodniczącego, którego przedmiotem jest zwrot wniosku o ogłoszenie upadłości, przysługuje zażalenie (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 5.02.2004 r., III CZP 111/03, OSNC 2005 nr 4, poz. 62). Kwestia zaskarżalności tego zarządzenia wynika z uregulowania zawartego w normie art. 394 § 1 k.p.c. w zw. z art. 35 PUiN.

Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Jakie mogą być skutki niezgłoszenia albo spóźnionego zgłoszenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości? W przypadku dłużnika możliwość zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości to nie tylko uprawnienie, ale przede wszystkim obowiązek, gdyż w przypadku jego niedopełnienia dłużnikowi grożą nie tylko ujemne konsekwencje natury cywilnoprawnej, lecz również sankcje karnoprawne, a także te wynikające wprost z przepisów prawa upadłościowego i naprawczego.

Norma art. 586 ustawy z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU nr 94, poz. 1037 ze zm.) przewiduje, że członek zarządu spółki lub jej likwidator, który nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Art. 522 ust. 1 PUiN przewiduje natomiast karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, jeżeli ten, kto będąc dłużnikiem albo osobą uprawnioną do reprezentowania dłużnika, który jest osobą prawną lub spółką handlową niemającą osobowości prawnej, podaje we wniosku o ogłoszenie upadłości albo w oświadczeniu o wszczęciu postępowania naprawczego nieprawdziwe dane. Tej samej karze podlega ten, kto będąc dłużnikiem lub osobą uprawnioną do reprezentowania dłużnika, który jest osobą prawną lub spółką handlową niemającą osobowości prawnej, w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości albo w postępowaniu naprawczym podaje sądowi nieprawdziwe informacje co do stanu majątku dłużnika (art. 522 ust. 2 PUiN). Dla wierzyciela możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest uprawnieniem, z którego może on korzystać zupełnie dowolnie. Z praktycznego punktu widzenia dotkliwa jest możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością członków jej zarządu na podstawie normy art. 299 k.s.h.

Sformułowanie art. 21 ust. 3 wskazuje na to, że chodzi o odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną komukolwiek. Brak wskazania w omawianym przepisie przyczyn egzoneracyjnych przesądza kwestię, że chodzi o odpowiedzialność opartą na zasadzie winy. Ciężar dowodu co do winy osoby zobowiązanej do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa na uprawnionym do odszkodowania. Jeżeli odpowiedzialność za niewykonanie obowiązku zgłoszenia wniosku ponosi kilka osób, ich odpowiedzialność jest solidarna.